وظایف زن در خانه طبق قانون
موضوع وظایف زن در خانه، یکی از مسائل اجتماعی و خانوادگی است که هم از دیدگاه فقهی و هم از منظر قانونی مورد توجه قرار گرفته است. بسیاری از افراد تصور می‌کنند که زن طبق قانون ملزم به انجام کارهای خانه، از جمله آشپزی، شست‌وشو یا نگهداری از فرزندان است، اما حقیقت این است که قانون مدنی ایران دیدگاه خاصی در این‌باره دارد که باید با دقت مورد بررسی قرار گیرد.
نگاهی به قانون مدنی ایران درباره وظایف زن
در قانون مدنی ایران، تعریفی صریح از وظایف زن در خانه ارائه نشده است، اما برخی مواد قانونی به‌طور غیرمستقیم به موضوع روابط زناشویی، تمکین، نفقه و مسئولیت‌های متقابل زن و مرد اشاره دارد.
مهم‌ترین ماده‌ای که معمولاً به عنوان مبنای وظایف زن در خانه مطرح می‌شود، ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی است که می‌گوید:
«تمکین به معنای انجام وظایفی است که شرع و قانون برای زن در مقابل شوهر تعیین کرده است.»
در همین زمینه، تمکین به دو دسته کلی تقسیم می‌شود:
-
تمکین خاص: مربوط به روابط زناشویی
-
تمکین عام: شامل اطاعت در امور زندگی مشترک، مثل سکونت در منزل شوهر، همراهی در سفرها و عدم ترک منزل بدون اجازه
اما هیچ‌کدام از این مفاهیم به صراحت زن را موظف به انجام کارهای خانه نمی‌داند.
آیا زن طبق قانون موظف به انجام کارهای خانه است؟
طبق فقه اسلامی و نیز رویه حقوقی ایران، زن از نظر قانونی وظیفه‌ای برای انجام امور منزل ندارد. به عبارتی، اگر زنی از انجام کارهایی مانند پخت‌وپز، نظافت، شست‌وشو یا حتی نگهداری فرزندان خودداری کند، مرد نمی‌تواند از نظر قانونی او را ملزم به انجام این امور کند.
از نظر فقهی نیز، کار در خانه بر زن واجب نیست، مگر اینکه در زمان عقد نکاح توافقی بین زوجین صورت گرفته باشد یا زن با میل خود این مسئولیت را بپذیرد.
حق زن برای دریافت اجرت‌المثل
یکی از مواردی که قانون‌گذار برای حمایت از زنان در نظر گرفته، بحث اجرت‌المثل است. طبق تبصره ماده ۳۳۶ قانون مدنی، اگر زنی در طول زندگی زناشویی بدون قصد تبرع (رایگان) و با درخواست شوهر، کارهایی مانند نظافت، پخت‌وپز یا مراقبت از فرزندان را انجام دهد، در صورت طلاق یا فوت شوهر می‌تواند بابت این فعالیت‌ها درخواست اجرت‌المثل کند.
این موضوع بار دیگر نشان می‌دهد که انجام کارهای خانه وظیفه شرعی یا قانونی زن نیست، بلکه اگر او این امور را انجام دهد، مستحق دریافت دستمزد است.
وظایف اخلاقی زن در خانه
با وجود اینکه قانون الزام مستقیمی در انجام کارهای منزل برای زن قائل نیست، اما عرف جامعه و اخلاق خانوادگی، نقش مهمی در این زمینه ایفا می‌کند. بسیاری از زنان با میل و علاقه شخصی، برای ایجاد محیطی گرم و صمیمی در خانه، مشارکت فعال در امور خانه‌داری دارند. این همکاری، نوعی تعامل دوطرفه و احترام متقابل است، نه وظیفه یک‌طرفه.
مقایسه با وظایف مرد در قانون
در مقابل، قانون مدنی ایران برای مرد وظایفی مشخص و الزام‌آور تعیین کرده است. مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
-
پرداخت نفقه
-
تأمین مسکن متناسب با شأن زن
-
پرداخت هزینه‌های درمان و پوشاک
-
حسن معاشرت و رفتار خوب با زن
این تفاوت نشان می‌دهد که قانون‌گذار نقش تأمین مالی و رفاهی را برای مرد در نظر گرفته، در حالی که انجام کارهای خانه بر عهده زن گذاشته نشده است، مگر با توافق طرفین.
تأثیر قرارداد ازدواج در تعیین وظایف
قرارداد ازدواج یا همان عقدنامه می‌تواند در تعیین وظایف زن و مرد مؤثر باشد. اگر در عقدنامه شرطی درج شود که زن متعهد به انجام کارهای خاصی در خانه شود، این شرط از نظر قانونی معتبر خواهد بود. البته این موضوع بستگی به رضایت طرفین دارد و نمی‌توان زن را مجبور به پذیرش چنین شرطی کرد.
نقش فرهنگ و عرف در شکل‌گیری وظایف زن
در بسیاری از جوامع، نقش زن به‌عنوان مادر و خانه‌دار از طریق سنت‌ها و باورهای فرهنگی تعریف شده است، نه قانون. در ایران نیز، بسیاری از زنان به دلایل فرهنگی و دینی خود را مسئول خانه‌داری می‌دانند. اما این نقش فرهنگی نباید به معنای وظیفه قانونی تعبیر شود.
جمع‌بندی
طبق قانون مدنی ایران، زن وظیفه‌ای برای انجام کارهای خانه ندارد و در صورتی که با میل خود این وظایف را بپذیرد، می‌تواند در آینده بابت آن اجرت‌المثل دریافت کند. مسئولیت‌های قانونی زن در چارچوب مفاهیم تمکین تعریف می‌شود، که بیشتر به رابطه زناشویی و اطاعت در امور زندگی مربوط است، نه خانه‌داری. با این حال، مشارکت داوطلبانه زن در امور منزل، نشان‌دهنده همدلی و محبت در رابطه زناشویی است، نه اجبار قانونی. شناخت دقیق حقوق و وظایف قانونی هر یک از طرفین، کلید ایجاد زندگی‌ای آگاهانه، عادلانه و پایدار است.